Το ολοκαύτωμα των Επαρχιών Βιάννου και Ιεράπετρας Κρήτης

Το ολοκαύτωμα των Επαρχιών Βιάννου και Ιεράπετρας Κρήτης.

 ΠΕΝΗΝΤΑ ΕΞΙ ΧΡΟΝΙΑ συμπληρώνονται φέτος από το αποτρόπαιο ολοκαύτωμα μιας ολόκληρης επαρχίας της Κρήτης, της Επαρχίας Βιάννου, καθώς και οικισμών της Επαρχίας Ιεράπετρας, από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Το 1943, στις 14, 15 και 16 Σεπτεμβρίου, 5.000 στρατιώτες του κατακτητή ζώνουν τα χωριά της Βιάννου και εξοντώνουν 325 άνδρες και άλλους 126 στα χωριά της Επαρχίας Ιεράπετρας. Σε συνέχεια ανατινάζουν με δυναμίτες τα σπίτια και καίνε τα χωριά. Ουσιαστικά, στην περίπτωση της Βιάννου και της Ιεράπετρας, εκτελέστηκε με τη χαρακτηριστική μεθοδικότητα των Γερμανών η διαταγή του στρατηγού Μύλερ:
«Να εξοντωθεί ό,τι αναπνέει και να καταστραφεί κάθε μέσον ζωής».
 Οι «λεπτομέρειες» του ολοκαυτώματος –αν μπορεί κανείς να μιλάει για «λεπτομέρειες», όταν εξοντώνονται ολόκληρες οικογένειες και χωριά– είναι ανατριχιαστικές: Μια μάνα έθαψε με τα ίδια της τα χέρια και τους 4 γιους της. Μόνο στο χωριό Αμιρά, όπου σήμερα, στη θέση Σέλι, βρίσκεται το ηρώον, σκοτώθηκαν 114 άνδρες. Ο Λευτέρης Αναστασάκης, ένας από τους ελάχιστους που γλίτωσαν απ’ αυτό το χωριό, θυμάται: Την ημέρα εκείνη, 14 Σεπτεμβρίου, είχαμε τη γιορτή του Τιμίου Σταυρού και ο κόσμος είχε μαζευτεί στα καφενεία. Κατά τις 10 το πρωί ήρθαν οι Γερμανοί και άρχισαν να μας συλλαμβάνουν. Μας χώριζαν σε ομάδες ανά 25 άτομα. Εκτέλεσαν την πρώτη και τη δεύτερη ομάδα. Εγώ ήμουν να πάω με τη δεύτερη ομάδα, αλλά είδα τους δικούς μου τον πατέρα μου, τον πεθερό μου και τ’ αδέλφια μου, και τραβήχτηκα κοντά τους. Μας πήραν για τον τόπο της εκτέλεσης. Μόλις φτάσαμε, σαστίσαμε από τη φρίκη. Οι άνθρωποι κείτονταν σωρός σκοτωμένοι και το αίμα έτρεχε ποταμός. Μόλις άρχισαν οι πυροβολισμοί, έπεσα αστραπιαία κάτω. Μια σφαίρα με πήρε στο μάγουλο και τρεις στο πόδι. Σε λίγο άρχισαν τη χαριστική βολή. Είχα κρύψει το κεφάλι μου στον μπροστινό νεκρό. Ήρθε ο Γερμανός και με πάτησε στο σπασμένο μου πόδι, που έτρεχε αίματα, για να δει αν ζω. Από τον πόνο αισθάνθηκα πως θα σχιζόταν το μυαλό μου. Αλλά ο Θεός μού δωσε τη δύναμη και δεν κινήθηκα, κι έτσι γλίτωσα. Οι Γερμανοί φέρανε και άλλες ομάδες και τις εκτέλεσαν. Το πόδι μου πονούσε.             Το κούνησα λίγο και άγγιξα τον Νικολή τον Λουκάκη.                        Μου λέει: «Ζεις;» – «Ζω! Μόνο σήκω να βγούμε σε καμιά ελιά, γιατί θα μας ρίξουν στον γκρεμό». Τότε γυρίζει ο αποστρατευμένος από την Αλβανία κουνιάδος μου και μου λέει: «Μην κουνηθείς, γιατί μας έφαγες και μας!» Όταν τον άκουσα κατάλαβα πως είχαμε σωθεί για την ώρα τρεις. Άμα τελειώσαν οι εκτελέσεις, έφυγαν οι Γερμανοί για το χωριό. Ήρθαν οι γυναίκες στον τόπο της εκτέλεσης και σπάραζαν από τον πόνο. Τραβούσαν τα μαλλιά τους και κλαίγανε. Μόλις με βλέπει η γυναίκα μου, 16 χρόνων τότε, έγκυος 8 μηνών, βγάζει το φόρεμα και το μαντίλι της και μου το φόρεσαν. Μετά με πήραν στους ώμους και φύγαμε… Ένας απ’ τους εκτελεσμένους, ο Μιχάλης Βερυκοκάκης, γλίτωσε και μετά τη χαριστική βολή».

Ολοκαύτωμα Διστόμου

Αφήγηση Γιάννη Μπασδέκη, Δίστομο
ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ για το Δίστομο σαν να ήταν μαυραγορίτες, με αυτοκίνητα πολιτικά, πήραν ρούχα από τους κρατουμένους και ντυθήκανε. Από πίσω ακολούθησε φάλαγγα, κι άλλη μία ερχόταν από την Άμφισσα. Στο δρόμο σκοτώσανε, πριν φτάσουν στο Δίστομο, γυναικόπαιδα: τη Σφουντούρου τη Φλωρού, τη μάνα της, τον Γιάννη τον Λεμονή… Δηλαδή σκοτώσανε ανθρώπους πριν φτάσουν στο Δίστομο. Συλλάβανε δώδεκα λεβέντες στα χωράφια τους, που δουλεύανε, και τους είχανε για ομήρους, απάνω στ’ αυτοκίνητα. Φτάνοντας εδώ, στο Δίστομο, ρώτησαν τον πρόεδρο, τον παπά –αυτά τα έμαθα μετά, δεν τα έζησα εγώ προσωπικά, γιατί βρισκόμουν έξω από το χωριό– αν είχαν περάσει αντάρτες απ’ εδώ. Τους είπανε «Ναι, περάσανε. Πήραν αυτή την κατεύθυνση» και τους έδειξαν κάποια κατεύθυνση. Προχώρησαν προς το Στείρι. Εκεί βρισκόντουσαν οι αντάρτες και τους «χτύπησαν». Είχαν σοβαρές απώλειες, δεν μπόρεσαν να σπάσουν τη γραμμή των ανταρτών και επέστρεψαν πάλι στο Δίστομο. Και από ’κεί ξεκινάει το μακελειό. Εκτός από τους κρατούμενους και τις γυναίκες που πουλάγανε κάτι γυαλιά, άρχισαν να σκοτώνουν πριν φτάσουν στο χωριό. Συγκεκριμένα, απ’ τα χωράφια, πριν ακόμα κάνουν την εκτέλεση, είχαν πιάσει κάποιον Σκούτα. Έναν Αριστείδη Σφουντούρη και έναν Βασιλείου μάλιστα του Βασιλείου του έβγαλαν το μάτι και τον σέρναν απ’ τα πόδια και τους πήγαν σε κάποια τοποθεσία Κάναλες που εκεί τους εκτέλεσαν. Έρχονται εδώ με τ’ αυτόματα, κατεβάζουν τα παιδιά και τα σκοτώσαν. Φέρανε κι έναν τραυματία τους, τον επικεφαλής Τέο. Αυτός ζήτησε νερό από κάποια Κατερίνη Σφουντούρη. Η γυναίκα αυτή τους πήγε νερό για να πιει και επιστρέφοντας στο σπίτι μπήκανε οι Γερμανοί και τους εκτέλεσαν όλους και βάλανε φωτιά και τους έκαψαν και το σπίτι. Για το ευχαριστώ αυτό. Ένας απ’ αυτούς που περίμενε να τον εκτελέσουν κατάφερε να λυθεί είναι αυτός εκεί που έχω στη φωτογραφία. ήτανε τέταρτος κατά σειρά, έλυσε τα χέρια του και επετέθη κατά του εκτελεστικού αποσπάσματος. Βέβαια δεν τα κατάφερε, γιατί τον χτύπησε άλλος από πίσω και καταματωμένο και μισοπεθαμένο τον στήσανε στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μετά την εκτέλεση αυτή ξεχύθηκαν σ’ όλο το χωριό και δεν αφήσανε τίποτε ζωντανό, ό,τι βρίσκανε. Άνδρες, γυναίκες, μικρά παιδιά, ζώα, κότες… δεν αφήσανε τίποτε ζωντανό. Το χωριό είχανε δώσει εντολή να είναι κλεισμένο μες στα σπίτια και βρισκόταν ο κόσμος κλεισμένος στα σπίτια του. Σκοτώσανε τον παπά του χωριού που βρήκανε εκεί, η παπαδιά τρελάθηκε. Να σας πω τι έζησα εγώ… Εγώ είδα την οικογένεια του φαρμακοποιού σκοτωμένους όλους. Σκοτώσανε μια οικογένεια με πέντε παιδιά: τον μπαμπά, τη μαμά και τα παιδάκια στη θέση Βεβά, και τον αγωγιάτη. Εκεί τους εκτέλεσαν αυτούς, μετά δυο μέρες.
Για την οικογένειά μου εκείνο που ξέρω είναι ότι σκότωσαν την αδελφούλα μου, διόμισι ετών· την κάρφωσαν με μια λόγχη στην κοιλιά, όπως την κρατούσε στην αγκαλιά της η μαμά. Σκοτώνουν τη μητέρα μου –ήταν μητριά μου– και τον παππού μου. Τον αδελφό μου, τον Γιώργο, του κάνανε εκτέλεση στο κεφάλι, διαμπερές στο κεφάλι, ήταν έξι ετών τότε. Ευτυχώς έζησε, σπάζοντας το σαγόνι του και ορισμένα δόντια. Μετά, την άλλη μέρα, πήγα εγώ και ο πατέρας μου μέσα, στο χωριό, για να τους θάψουμε. Ο πατέρας μου έπιασε τον μικρό από το πόδι και είδαμε ότι είχε αίματα. Του ’βαλε το δάχτυλο στο στόμα και του πέταξε ένα κομμάτι παγωμένο αίμα από το στόμα έζησε, το φέραμε εδώ πέρα, το πήρε ο Ερυθρός Σταυρός. Το στείλαμε στην Κηφισιά και σήμερα ζει. Ζει από το Δίστομο. Τους άλλους τους θάψαμε στον κήπο του σπιτιού, γιατί ο χρόνος δεν μας επέτρεπε να πάμε να τους θάψουμε σε νεκροταφείο...

Ο επικεφαλής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα για τη σφαγή του Διστόμου

Ο επικεφαλής του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Ελλάδα, Σουηδός Στούρε Λιννέρ, στο βιβλίο του Η Οδύσσειά μου γράφει:
Παντρευτήκαμε στις 14 Ιουνίου. Ο υπεύθυνος της ελληνικής επιτροπής, Έμιλ Σάντστρομ, παρέθεσε γαμήλιο γεύμα προς τιμήν μας. Αργά το βράδυ με πλησίασε και με απομάκρυνε από

τα γέλια και τις φωνές, προς μια γωνιά όπου θα μπορούσαμε να μιλήσουμε οι δυο μας. Μου έδειξε ένα τηλεγράφημα που μόλις είχε λάβει: οι Γερμανοί έσφαζαν για τρεις ημέρες τον πληθυσμό του Διστόμου, στην περιοχή των Δελφών, και στη συνέχεια πυρπόλησαν το χωριό. Πιθανοί επιζώντες είχαν ανάγκη άμεσης βοήθειας. Το Δίστομο ήταν μέσα στα όρια της περιοχής την οποία, την εποχή εκείνη, ήμουν αρμόδιος να τροφοδοτώ με τρόφιμα και φάρμακα. Έδωσα με τη σειρά μου το τηλεγράφημα στην Κλειώ να το διαβάσει, εκείνη έγνεψε κι έτσι αποχωρήσαμε διακριτικά από τη χαρούμενη γιορτή. Περίπου μα ώρα αργότερα ήμασταν καθ’ οδόν μέσα στη νύχτα. Απαιτήθηκε ανυπόφορα μεγάλο χρονικό διάστημα έως ότου διασχίσουμε τους χαλασμένους δρόμους και τα πολλά μπλόκα για να φτάσουμε, χαράματα πια, στον κεντρικό δρόμο που οδηγούσε στο Δίστομο. Από τις άκρες του δρόμου ανασηκώνονταν γύπες από χαμηλό ύψος, αργά και απρόθυμα, όταν μας άκουγαν που πλησιάζαμε. Σε κάθε δέντρο, κατά μήκος του δρόμου και για εκατοντάδες μέτρα, κρεμόντουσαν ανθρώπινα σώματα, σταθεροποιημένα με ξιφολόγχες, κάποια εκ των οποίων ήταν ακόμη ζωντανά. Ήταν οι κάτοικοι του χωριού που τιμωρήθηκαν με αυτό τον τρόπο: θεωρήθηκαν ύποπτοι για παροχή βοήθειας στους αντάρτες της περιοχής, οι οποίοι επιτέθηκαν σε δύναμη των Ες Ες. Η μυρωδιά ήταν ανυπόφορη. Μέσα στο χωριό σιγόκαιγε ακόμη φωτιά στα αποκαΐδια των σπιτιών. Στο χώμα κείτονταν διασκορπισμένοι εκατοντάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας, από υπερήλικες έως νεογέννητα. Σε πολλές γυναίκες είχαν σχίσει τη μήτρα με την ξιφολόγχη και αφαιρέσει τα στήθη, άλλες κείτονταν στραγγαλισμένες, με τα εντόσθια τυλιγμένα γύρω από το λαιμό. Φαινόταν σαν να μην είχε επιζήσει κανείς… Μα να! Ένας παππούς στην άκρη του χωριού! Από θαύμα είχε καταφέρει να γλιτώσει τη σφαγή. Ήταν σ ο κ α ρ ι σ μ έ ν ο ς από τον τρόμο, με άδειο βλέμμα, τα λόγια του πλέον μη κατανοητά. Κατεβήκαμε στη μέση της συμφοράς και φωνάζαμε στα ελληνικά: «Ερυθρός Σταυρός! Ερυθρός Σταυρός! Ήρθαμε να βοηθήσουμε». Από μακριά μας πλησίασε διστακτικά μια γυναίκα. Μας αφηγήθηκε ότι ένας μικρός αριθμός χωρικών πρόλαβε να διαφύγει προτού ξεκινήσει η επίθεση. Μαζί με εκείνη αρχίσαμε να τους ψάχνουμε. Αφού ξεκινήσαμε οι τρεις μας, διαπιστώσαμε ότι [η γυναίκα] είχε πυροβοληθεί στο χέρι. Τη χειρουργήσαμε αμέσως με χειρουργό την Κλειώ. Ήταν το ταξίδι του μέλιτός μας… Λίγον καιρό αργότερα η επαφή μας με το Δίστομο θα αποκτούσε και έναν αξιοσημείωτο επίλογο. Όταν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την Ελλάδα, δεν πήγαν και τόσο καλά τα πράγματα, αφού μια γερμανική μονάδα κατάφερε να περικυκλωθεί από αντάρτες ακριβώς στην περιοχή του Διστόμου. Σκέφτηκα ότι αυτό ίσως θεωρηθεί από τους Έλληνες ως ευκαιρία για αιματηρή εκδίκηση, πόσο μάλλον που η περιοχή εδώ και καιρό είχε αποκοπεί από κάθε παροχή βοήθειας σε τρόφιμα. Ετοίμασα λοιπόν φορτηγά με τα αναγκαία τρόφιμα, έστειλα μήνυμα στο Δίστομο για την άφιξή μας και έτσι βρεθήκαμε στο δρόμο για εκεί, για άλλη μια φορά, η Κλειώ και εγώ. Όταν φτάσαμε στα όρια του χωριού, μας συνάντησε μια επιτροπή, με τον παπά στη μέση. Έναν παλαιών αρχών πατριάρχη, με μακριά, κυματιστή, λευκή γενειάδα. Δίπλα του στεκόταν ο αρχηγός των ανταρτών, με πλήρη εξάρτυση. Ο παπάς πήρε το λόγο και μας ευχαρίστησε εκ μέρους όλων που ήρθαμε με τρόφιμα. Μετά πρόσθεσε: «Εδώ είμαστε όλοι πεινασμένοι, τόσο εμείς οι ίδιοι, όσο και οι Γερμανοί αιχμάλωτοι. Τώρα, εάν εμείς λιμοκτονούμε, είμαστε τουλάχιστον στον τόπο μας. Οι Γερμανοί δεν έχουν χάσει μόνο τον πόλεμο, είναι επιπλέον και μακριά από την πατρίδα τους. Δώστε τους το φαγητό που έχετε μαζί σας, έχουν μακρύ δρόμο μπροστά τους». Σ’ αυτή του τη φράση γύρισε η Κλειώ το βλέμμα της και με κοίταξε. Υποψιαζόμουν τι ήθελε να μου πει με αυτό το βλέμμα, αλλά δεν έβλεπα πλέον καθαρά. Απλά στεκόμουν κι έκλαιγα…

Κοντομαρί. Η χαριστική βολή δίνεται με χέρι σταθερό (αριστερά), ωστόσο ένας φρουρός παραμένει (δεξιά). Ποτέ δεν ξέρεις μ’ αυτούς τους νεκρούς… (Εικόνες Κατοχής)

Συνοπτικό Αντιστασιακό Ημερολόγιο

Τη Ρωμιοσύνη μη την κλαις, −εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκκαλο, με το λουρί στο σβέρκο
Να τη πετιέται αποξαρχής κι αντριώνει και θεριεύει
και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου
Γιάννης Ρίτσος

ΣΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΥΤΟ
περιλαμβάνονται ορισμένες αντιστασιακές πράξεις, που έχουν μνημονευθεί σε διάφορες αντιστασιακές εκδόσεις.  Δίνεται μια πρώτη εικόνα του πολύμορφου αντιστασιακού αγώνα στις πόλεις −ιδιαίτερα στην Αθήνα− και στα βουνά. Επιβάλλεται όμως να συμπληρωθεί με τη συμβολή αντιστασιακών όλων των οργανώσεων, όλων των αντάρτικων τμημάτων και όλων των περιοχών, ώστε να καταρτιστεί ένα πληρέστερο Ημερολόγιο της Εθνικής Αντίστασης.

27 Απριλίου 1941
Πρώτη μέρα της σκλαβιάς. Πρώτη μέρα της Αντίστασης. Είσοδος των χιτλερικών στην Αθήνα, μετά από τη συνθηκολόγηση Τσολάκογλου – Πεμπτοφαλαγγιτών στρατηγών.
Η σβάστικα στην Ακρόπολη.
Μάιος 1941
Η Κρήτη συνεχίζει τον πόλεμο της Ελλάδας. Αναχώρηση της Κυβέρνησης και του βασιλιά στο Κάιρο.
Κάνδανος: το πρώτο ελληνικό ολοκαύτωμα στην
Αντίσταση.
Οι αρχές της Τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας παραδίνουν 2.000 Έλληνες αντιφασίστες στους ναζί κατακτητές.
30-31 Μαΐου 1941
Κουρέλιασμα της χιτλερικής σημαίας από τους νέους πατριώτες Μανώλη Γλέζο και Λάκη Σάντα.

27 Απριλίου – 27 Σεπτεμβρίου 1941
Αυθόρμητη και παθητική Αντίσταση.

Π ρ ώ τ ε ς α ν τ ι σ τ α σ ι α κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς :

• Αδούλωτοι Έλληνες (AVE – 27.4.41)
• Φιλική Εταιρεία Νέων (Φ.Ε.Ν. – 2.5.1941)
• Εθνική Αλληλεγγύη (Ε.Α.) – 28.5.1941)
• Εργατικό ΕΑΜ (Ε.Ε.Α.Μ. – 16.7.1941)
• Ε.Δ.Ε.Σ. (8.9.1941)
• Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων (Π.Ε.Α.Ν. – 14.9.1941)
• Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ. – 27.9.1941)

28-29 Σεπτεμβρίου 1941
Εξέγερση του λαού της Δράμας εναντίον των Βουλγάρων φασιστών καταχτητών.
30 Σεπτεμβρίου – 3 Οκτωβρίου 1941
Εξόντωση 3.000 πατριωτών από Βούλγαρους φασίστες στη Δράμα και στο Δοξάτο.
28 Οκτωβρίου 1941 – 25 Μαρτίου 1942
Οι πρώτες εθνικοαπελευθερωτικές διαδηλώσεις φοιτητών, αναπήρων και εργαζομένων, οργανωμένες από το ΕΑΜ, τον ΕΔΕΣ και άλλες οργανώσεις.
17 Νοεμβρίου 1941
Πρώτη φοιτητική απεργία.
5 Φεβρουαρίου 1942
Ίδρυση του ΕΑΜ των Νέων από τις οργανώσεις Λεύτερη Νέα, ΟΚΝΕ, ΣΕΠΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Φιλική Εταιρεία Νέων (ΦΕΝ).
Φθινόπωρο 1941 – Άνοιξη 1942
Η μεγάλη πείνα. Θύματα του λιμού της κατοχής συνολικά 600.000 άτομα.
Μάιος 1942
Έξοδος του Άρη Βελουχιώτη στο βουνό. Δημιουργία του Ε.Λ.Α.Σ. της Ρούμελης.
Αύγουστος 1942
Έξοδος του Ναπολέοντα Ζέρβα στο βουνό. Δημιουργία των Ε.Ο.Ε.Α. στην Ήπειρο.

15 Αυγούστου 1942
Ανατίναξη φαρμακευτικής αποθήκης των κατα-
κτητών από την Π.Ε.Α.Ν.
22 Αυγούστου 1942
Ανατίναξη της προδοτικής Ο.Ε.Δ.Ε., στην οδό
Κατακουζηνού, από ουλαμό καταστροφών της
Π.Ε.Α.Ν.
Καλοκαίρι – Φθινόπωρο 1942
Πρώτες μάχες των αντάρτικων τμημάτων του
ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ.
Δημιουργία των πρώτων ελεύθερων περιοχών
στην ορεινή Ελλάδα.
20 Σεπτεμβρίου 1942
Ανατίναξη ναζιστικής ΕΣΠΟ από ουλαμό κατα-
στροφών της Π.Ε.Α.Ν.
4 Νοεμβρίου 1942
Μάχη στο Ελ-Αλαμέιν.
Νοέμβριος 1942
Δημιουργία της Ε.Κ.Κ.Α. από το Συνταγματάρχη
Ψαρρό.
Επικήρυξη Ν. Ζέρβα.
24 Οκτωβρίου – 23 Νοεμβρίου 1942
Μάχη ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στη Σκουληκαριά Γαβρόβου.
25 Νοεμβρίου 1942
Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου και
αποκοπή του ανεφοδιασμού του Ρόμελ επί ένα
μήνα, από δυνάμεις του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και του
Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής. Το
μεγαλύτερο σαμποτάζ της Ελληνικής Αντίστα-
σης, με ενωμένες τις δυνάμεις των ανταρτών.
18 Δεκεμβρίου 1942
Μάχη του ΕΛΑΣ στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας.
21 Δεκεμβρίου 1942
Σε διαδήλωση προς το υπουργείο Εργασίας σκο-
τώνεται από Ιταλό φασίστα αξιωματικό ο πρώ-
τος φοιτητής, Μήτσος Κωνσταντινίδης, μέλος της
ΟΚΝΕ.
6 Ιανουαρίου 1943
Καταστροφή πλοίου πόντισης ναρκών με τα
στοιχεία U 34, από την Π.Ε.Α.Ν.
7 Ιανουαρίου 1943
Εκτέλεση των Θ. Σκούρα, Γ. Κατεβάτη, Δ. Λόη, Δ.
Παπαδόπουλου της Π.Ε.Α.Ν., για την ανατίναξη
της ναζιστικής ΕΣΠΟ.
Σε χιτλερικό στρατόπεδο στη Γερμανία εκτελείται
με πέλεκυ η αγωνίστρια της ΠΕΑΝ, που συμμετεί-
χε στην ανατίναξη της ΕΣΠΟ, ηρωίδα της Εθνικής
Αντίστασης Ιουλία Μπίμπα.
Η ακριβής ημερομηνία της εκτέλεσής της δεν είναι γνωστή.
14 Ιανουαρίου 1943
Ηρωικός θάνατος του Γιάννη Τσιγάντε.
17-24 Ιανουαρίου 1943
Μάχη των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στην περιοχή Γκούφαλο Ξηρόκαμπου.
2-4 Φεβρουαρίου 1943
Μάχη των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στους Κτιστάδες.
4 Φεβρουαρίου 1943
Εκτέλεση Κώστα Περρίκου, αρχηγού της ΠΕΑΝ.
11 Φεβρουαρίου 1943
Μάχη του ΕΛΑΣ στην Καλαμπάκα.
23 Φεβρουαρίου 1943
Ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ) από 10 αντιστασιακές οργανώσεις που συμμετείχαν στο ΕΑΜ των Νέων.
28 Φεβρουαρίου 1943
Κηδεία εθνικού ποιητή Κωστή Παλαμά.
4-6 Μαρτίου 1943
Μάχη του ΕΛΑΣ στη Σιάτιστα – Φαρδύκαμπο. Αιχμαλωτίζονται 603 Ιταλοί φασίστες.
5 Μαρτίου 1943
Διαδήλωση 2.000 πατριωτών της Αθήνας, που οργανώνουν από κοινού το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ, ματαιώνει την πολιτική επιστράτευση του λαού μας από τους χιτλερικούς.
9-22 Μαρτίου 1943
Μάχη των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στην περιοχή Πατιόπουλου – Θεριακίσι – Φλωριάδας.

12 Μαρτίου 1943
Απελευθέρωση της Καρδίτσας από τον ΕΛΑΣ Θεσσαλίας.
25 Μαρτίου 1943 Μεγάλη εθνικοαπελευθερωτική διαδήλωση στην Αθήνα. Έξοδος στο βουνό του Συνταγματάρχη Ψαρρού δημιουργία του 5/42 Συντάγματος της Ε.Κ.Κ.Α.
12 Απριλίου 1943
Ξεκινά η Α´ Υποδειγματική Ομάδα ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ για τη δημιουργία ανταρτοεπονίτικου κινήματος.
2 Μαΐου 1943
Συγκρότηση Γενικού Αρχηγείου ΕΛΑΣ από τους Στέφανο Σαράφη, Άρη Βελουχιώτη και Βασίλη Σαμαρινιώτη.
21 Μαΐου 1943
Κοινή μάχη ΕΔΕΣ – ΕΛΑΣ στη Σκάλα Παραμυθιάς.
13 Ιουνίου 1943
Μάχη των Ασπραγγέλων της Α´ Υποδειγματικής ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ. Σκοτώθηκε ο στρατιωτικός αρχηγός της Α´ Υποδειγματικής Γιώργος Καψάλης (Κρητικός) και ο Καπετάνιος της Α´ Υποδειγματικής Αλέκος Σουφλής (Φρίξος).
8-9 Ιουνίου 1943
Μάχη ΕΛΑΣ στην Πόρτα – Μουζάκι.
17 Ιουνίου 1943
Μάχη των ΕΔΕΣ – ΕΟΕΑ στο Κακούρι.
5-29 Ιουλίου 1943
Μάχες των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ στη Γέφυρα Αχελώου και στο Μακρυνόρος.
22 Ιουλίου 1943
Ματαίωση της καθόδου των Βουλγάρων φασιστών στη Μακεδονία με την πολυαίμακτη διαδήλωση 300.000 πατριωτών της Αθήνας.
Ιούνιος 1943
Ο Μπουκουβάλας με την Ταξιαρχία Ιππικού του ΕΛΑΣ δίνει τη μάχη της σοδειάς στη Θεσσαλία.
22 Σεπτεμβρίου 1943
Μάχη της Ορεινής Ταξιαρχίας στο Ρίμινι.

28 Οκτωβρίου 1943
Μεγάλες διαδηλώσεις στην Αθήνα για την επέτειο του ΟΧΙ.
9-13 Δεκεμβρίου 1943
Το μεγαλύτερο ολοκαύτωμα της Αντίστασης στα Καλάβρυτα, με 1.104 θύματα (όλοι οι άνδρες από 14 χρόνων και πάνω).
20 Δεκεμβρίου 1943
Δολιοφθορά και καταστροφή από την Π.Ε.Α.Ν. 53 μηχανών «Στούκας», σε μονάδα επισκευών του Πυριτιδοποιείου.
1 Φεβρουαρίου 1944
Μάχη της Άμφισσας από δυνάμεις ΕΚΚΑ και ΕΛΑΣ.
23 Φεβρουαρίου 1944
Ανατίναξη από σαμποτέρ του ΕΛΑΣ της ταχείας γερμανικής αμαξοστοιχίας.
4 Μαρτίου 1944
Καταστοφή ανθυποβρυχιακού δικτύου στο Ναύσταθμο, από την Π.Ε.Α.Ν.
6-8 Μαρτίου 1944
Μάχη του ΕΛΑΣ στην Κοκκινιά.
10 Μαρτίου 1944
Δημιουργία της Προσωρινής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) στην Ελεύθερη Ελλάδα.
25 Μαρτίου 1944
Αθήνα: Μεγάλες Εθνικο-απελευθερωτικές κινητοποιήσεις.
31 Μαρτίου 1944
Ανατίναξη αμαξοστοιχίας με 600 ναζί στη Λάρισα.
18-25 Απριλίου 1944
Καταστροφή από την ΠΕΑΝ τριών πλοίων συνοδείας στα υπόστεγα, 3, 4 και 5 του Πειραιά.
20 Απριλίου 1944
Μάχη του ΕΛΑΣ στη Γλόγοβα Μαντινείας.
23-30 Απριλίου 1944
Εκλογές αντιπροσώπων για το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ.

28 Απριλίου 1944
Μάχη και ολοκαύτωμα των τριών επονιτών Αυγέρη, Κιοκμενίδη και Φολτόπουλου στο Κάστρο του Υμηττού.
1 Μαΐου 1944 – Η ματωμένη Πρωτομαγιά
Εκτέλεση 200 (επί το πλείστον κομμουνιστών) στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Ιούνιος 1944
Η μάχη της σοδειάς, με το σύνθημα «Ούτε σπειρί στάρι στον καταχτητή».
23 Ιουνίου − 2 Ιουλίου 1944
Μάχη Στυμφαλίας του ΕΛΑΣ.
8 Ιουλίου 1944
Καταστροφή 9 βαγονιών με πολεμοφόδια, από την Π.Ε.Α.Ν.
15 Ιουλίου 1944
Ανατίναξη 400 βαρελιών με βενζίνη και δύο γερμανικών ιστιοφόρων από την Π.Ε.Α.Ν.
17 Ιουλίου 1944
Μάχη του ΕΛΑΣ στην Ηγουμενίτσα.
24 Ιουλίου 1944
Μάχη της οδού Μπιζανίου στην Καλλιθέα, με ηρωικούς νεκρούς τους 10 επονίτες του ΕΛΑΣ.
25-26 Ιουλίου 1944
Θανατώνεται με βασανιστήρια στην Ειδική Ασφάλεια η Ηλέκτρα Αποστόλου, ηρωίδα της Εθνικής Αντίστασης.
4-11 Αυγούστου 1944
Απελευθέρωση Παραμυθιάς, Μαργαριτίου και Μαζαρακιάς από τον ΕΔΕΣ.
17 Αυγούστου 1944
Το μπλόκο και η σφαγή στην Κοκκινιά Μπλόκο στην Κοκκινιά (Οσία Ξένη) από ναζί και Τάγματα Ασφαλείας· 6.000 όμηροι μεταφέρονται στη Γερμανία.
17-18 Αυγούστου 1944
Μεγάλη μάχη ΕΟΕΑ - ΕΔΕΣ στη Μενίνα Ηπείρου.
29 Αυγούστου − 1 Σεπτεμβρίου 1944
Επιχείρηση του ΕΛΑΣ στον Έβρο.

23 Σεπτεμβρίου 1944
Μήνυμα του ΕΑΜ από τον εκφωνητή του Ραδιοσταθμού της Αθήνας, Κώστα Τσαλόγλου.
27 Σεπτεμβρίου 1944
Εκατοντάδες χιλιάδες λαού γιορτάζουν τα 3χρονα του ΕΑΜ.
12 Οκτωβρίου 1944
Η Αθήνα πανηγυρίζει την απελευθέρωση και τη νίκη κατά των ναζί κατακτητών.
13 Οκτωβρίου 1944
Ο ΕΛΑΣ, με μάχη, σώζει το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στον Πειραιά.
19 Οκτωβρίου 1944
Απελευθέρωση Λαμίας.
23 Οκτωβρίου 1944
Απελευθέρωση Λάρισας.
30 Οκτωβρίου 1944
Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης.
14 Νοεμβρίου 1944
Μάχη του ΕΛΑΣ στην Παναγιά Κρήτης.
9 Μαΐου 1945
Παράδοση Κρήτης και Δωδεκανήσου από τους
χιτλερικούς.

Δυνάμεις Κατοχής που απασχόλησε στην Ελλάδα η Εθνική Αντίσταση

Α. Πριν από την ιταλική συνθηκολόγηση
1. Γερμανοί: 5η στρατιά
2. Ιταλοί: 11η στρατιά
4. Βούλγαροι: Β´ Σώμα Στρατού
Σύνολο δυνάμεων: 300.000
Β. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση
1. Γερμανοί: 13 Μεραρχίες 300.000
2. Βούλγαροι: 3 Μεραρχίες 40.000
3. Διάφοροι: 40.000
Σύνολο: 380.000

Εχθρικές απώλειες
1. Γερμανοί
Νεκροί 17.536 – Αιχμάλωτοι 2.102
2. Ιταλοί
Νεκροί 2.739 – Αιχμάλωτοι 2.109
3. Βούλγαροι
Νεκροί 1.532 – Αιχμάλωτοι 2.252
Σύνολο
Νεκροί 21.807 – Αιχμάλωτοι 6.463

Οι θυσίες του Ελληνικού Λαού

Σύνολο απωλειών 1.106.922 πληθυσμός.

Αμαρτύρητες παραμένουν, δυστυχώς, οι θυσίες του Ελληνικού Λαού στο βωμό του Βʹ Παγκοσμίου πολέμου. Δεν έχουν ακόμα καταγραφεί εξ ολοκλήρου και επακριβώς, ούτε έχουν έρθει στη δημοσιότητα οι πολλές όψεις του εθνικού μαρτυρίου. Το γεγονός και μόνο πως κάθε ελληνική οικογένεια μαρτυρεί τουλάχιστον κι από ένα θύμα, αποκαλύπτει το μέγεθος και την έκταση της τραγωδίας.
Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το στοιχείο ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας το 1940 ήταν 7.344.860 άτομα, το 1944 κατήλθε στα 6.805.000 και το 1947 ήταν 7.367.405, ενώ έπρεπε να ξεπερνάει τα 8.500.000. Τα στοιχεία αυτά καταδείχνουν το έγκλημα γενοκτονίας που διέπραξε ο Χίτλερ σε βάρος της πατρίδας μας και του λαού της. 1.770 χωριά καταστράφηκαν, 400.000 σπίτια πυρπολήθηκαν. Σε 1.106.922 ανέρχονται οι απώλειες του πληθυσμού μας, δηλαδή το
15% του συνόλου, χάθηκε στις πολύνεκρες μάχες στα διάφορα μέτωπα (70.000), από τα εκτελεστικά αποσπάσματα (56.225), στα στρατόπεδα της Γερμανίας (105.000), από την πείνα και σχετικές ασθένειες (600.000), από την υπογεννητικότητα (300.000).

Νεκροί πολέμου 1940-41 13.327

Εκτελεσμένοι (σε ολόκληρη την Ελλάδα)
56.225
Θανόντες όμηροι (στα γερμανικά στρατόπεδα)
105.000
Νεκροί από βομβαρδισμούς
7.120
Νεκροί σε μάχες της Εθνικής Αντίστασης
(σύμφωνα με γερμανικά στοιχεία)
20.650
Νεκροί στη Μέση Ανατολή
 1.100
Απώλειες Εμπορικού Ναυτικού
 3.500
Σύνολο 206.922

Νεκροί από πείνα και σχετικές ασθένειες 600.000
Απώλειες από υπογεννητικότητα 300.000
Σύνολο απωλειών 1.106.922